Dijital TL İle Sosyal Eşitsizlik ve Dijital Uçurum Riski

Türkiye'nin dijital ekonomi ve dijital Türk lirası (DTL) projesini, Türkiye'nin sosyal dokusu, ekonomik eşitsizlikleri ve dijital dönüşümün toplumsal etkileri açısından eleştirel bir bakışla inceledik. 

İşte bazı kritik değerlendirme noktaları:

1. Sosyal Eşitsizlik ve Dijital Uçurum Riski

• Dijital Okuryazarlık Eksikliği:
  Türkiye'de nüfusun önemli bir kısmı (özellikle yaşlılar, kırsal kesim ve düşük gelirli gruplar) dijital araçlara erişimde ve kullanımda zorluk yaşıyor. Dijital liranın yaygınlaşması, bu grupları finansal sistemin dışına itebilir (finansal dışlanma).

  • Öneri: DTL'nin kullanımını kolaylaştırmak için basit arayüzler, eğitim kampanyaları ve offline erişim (çevrimdışı ödeme) mekanizmaları şart.

• Teknoloji Altyapısının Eşitsiz Dağılımı:
  Akıllı şehirler ve mikro ödemeler gibi uygulamalar, büyükşehirlerde yoğunlaşırken, Anadolu'da dijital altyapı yetersizliği projenin kapsayıcılığını zayıflatabilir.

  • Örnek: 5G ve fiber internetin henüz Türkiye genelinde yaygın olmaması, DTL'nin performansını kısıtlayabilir.

2. Güven ve Şeffaflık Sorunları

• Devlet ve Vatandaş İlişkisinde Dijital Gözetim:
  Dijital kimlik entegrasyonu ve işlem izlenebilirliği, "devlet eliyle finansal takip" endişelerini artırabilir. Türkiye'de son yıllarda yükselen kişisel veri güvenliği kaygıları (Kişisel Verileri Koruma Kanunu'na rağmen) bu projeye şüpheyle bakılmasına neden olabilir.

  • Eleştiri: DTL'nin blokzincir tabanlı olması "merkeziyetsizlik" vaat ederken, TCMB'nin kontrolündeki bir sistemin özerkliği nasıl sağlanacak?

• Kripto Varlık Karşıtlığı ile Çelişki:
  Metinde "DTL'nin kripto varlık olmadığı" vurgulanıyor, ancak Türkiye'de kripto paralara yönelik yasal belirsizlikler ve negatif söylemler (2021'de kripto ödemelerin yasaklanması gibi) halkın dijital para birimlerine güvenini zedeliyor.

  • Sosyal Tepki: "Devlet kriptosu" olarak algılanma riski, DTL'nin benimsenmesini yavaşlatabilir.

3. Ekonomik ve Sektörel Dengesizlikler

• KOBİ'lerin Dijital Dönüşüme Hazır Olmaması:
  KOSGEB dijital cüzdanı gibi projeler, küçük işletmelerin dijitalleşme kapasitesiyle uyumlu mu? Birçok KOBİ, temel ERP sistemlerine bile geçiş yapamadı.

  • Veri: TÜİK 2023 raporlarına göre, KOBİ'lerin yalnızca %35'i dijital ödeme sistemlerini etkin kullanıyor.

• Döviz Piyasası ve Enflasyon Etkisi:
  DTL'nin sınır ötesi ödemelerde kullanılması hedefi, Türk lirasının istikrarsız değer kaybı ve döviz kuru baskısıyla nasıl başa çıkacak?

  • Gerçekçi Olmayan Beklenti: Dijital lira, liranın küresel rezerv para olma iddiasını desteklemek için yeterli mi?

4. Toplumsal Refah ve İstihdam Etkisi

• İşsizlik ve Otomasyon Tehdidi:
  Dijital ekonomiye geçiş, geleneksel finans sektöründe (banka şubeleri, vezne çalışanları gibi) iş kayıplarına yol açabilir. Türkiye'de zaten yüksek olan genç işsizliği (%20'nin üzerinde) daha da artabilir.

  • Çözüm Önerisi: Dijital dönüşümle eş zamanlı yeniden beceri eğitimleri (reskilling) şart.

• Akıllı Şehirler ve Sosyal Adalet:
  Akıllı şehir uygulamalarında DTL'nin kullanımı, ülke içindeki bölgesel eşitsizlikleri derinleştirebilir. Örneğin, İstanbul-Ankara-İzmir üçgeni dışında kalan şehirler "dijital çöl" haline gelebilir.

5. Küresel Rekabet ve Jeopolitik Riskler

• SWIFT Alternatifi Olabilir mi?
  DTL'nin sınır ötesi ödemelerde kullanılması, Türkiye'nin Batı yaptırımlarından kaçınmak için bir araç olarak görülebilir. Ancak bu, uluslararası finans sisteminde izolasyon riski taşır.

  • Tarihsel Örnek: Rusya'nın SPFS sisteminin küresel etkisinin sınırlı kalması.

• Blokzincir ve Enerji Maliyetleri:
  DTL'nin blokzincir altyapısı, Türkiye'nin enerji ithalatına bağımlılığı göz önüne alındığında sürdürülebilir mi? Bitcoin madenciliğinin yarattığı eleştiriler benzer şekilde DTL için de gelebilir.

 Sosyal Dokuya Uyum için Ne Yapılmalı?

1. Kapsayıcılık: DTL'ye erişemeyenler için fiziksel alternatifler (örneğin PTT şubelerinde dijital lira dönüşüm noktaları).

2. Şeffaflık: İşlem algoritmalarının bağımsız denetimi ve veri gizliliğinin anayasal güvence altına alınması.

3. Yerel Üretim: Dijital altyapıda yabancı teknoloji firmalarına bağımlılık yerine yerli yazılım/üretim teşviki.

4. Sosyal Diyalog: Sendikalar, sivil toplum ve akademinin sürece katılımıyla dijital haklar çerçevesi oluşturulması.

 Dijital Türk lirası projesi, Türkiye'nin teknolojik vizyonunu yansıtırken, sosyal adalet, eşit erişim ve ekonomik istikrar olmadan "kağıt üzerinde" kalmaya mahkumdur. Başarı için toplumsal mutabakat ve politik tutarlılık şart.